ჟურნალი ნომერი 3 ∘ ნინო ჟორჟიკაშვილი ∘
მაკროპრუდენციული პოლიტიკა და მისი ეფექტიანი გამოყენების პრობლემები (ევროპული გამოცდილება)

ანოტაცია  

2008 წლის გლობალურმა ფინანსურმა კრიზისმა კიდევ ერთხელ წამოჭრა საკითხი მაკროპრუდენციული პოლიტიკის უფრო აქტიურად გამოყენების თაობაზე, რადგან გამოიკვეთა,რომ მიკროპრუდენციული პოლიტიკა და მისი რეგულაციები არ იყო საკმარისი ფინანსური სტაბილურობისათვის. მაკროპრუდენციული მიდგომის ეფექტიანი განხორციელება ზედამხედველობის და ცენტრალური ბანკის კოორდინირებულ ქმედებაზეა დამოკიდებული. ცენტრალური ბანკები ბუნებრივად არიან ჩართულნი მაკროპრუდენციული პოლიტიკის გატარებაში. მონეტარული პოლიტიკა სულ უფრო აქტიურად იყენებს რეგულირების არატრადიციულ მეთოდებს და ინსტრუმენტებს, მაკროპრუდენციული პოლიტიკის ინსტრუმენტების სახით.

ევროპის რეგიონში მაკროპრუდენციული პოლიტიკის აქტიურად გამოყენებაზე მსჯელობა სწორედ გლობალური ფინანსური კრიზისის შემდგომ დაიწყო და ბოლო წლების მონაცემების მიხედვით საკმაოდ წარმატებით ხორციელდება მაკროპრუდენციული პოლიტიკის ინსტრუმენტების პრაქტიკაში დანერგვის პროცესი. კერძოდ, ისეთი ინსტრუმენტების გამოყენება, როგორიცაა სესხის აქტივის ფასთან ფარდობის მაჩვენებელი(LTV), სესხის შემოსავლთან ფარდობის მაჩვენებელი (LTI)და კაპიტალის კონტრციკლური ბუფერი.

საკვანძო სიტყვები: მაკროპრუდენციული პოლიტიკა, ფინანსური სტაბილურობა, კაპიტალის კონტრციკლური ბუფერი, ფინანსური კრიზისი.

შესავალი 

გლობალურ  ფინანსურ კრიზისამდე[1]  მსოფლიო აკადემიურ წრეებში და მათ შორის ევროპაშიც გავრცელებული იყო ხედვა, რომ საქონლისა და მომსახურების ბაზარზე ფასების სტაბილურობა საკმარისი იქნებოდა ფინანსური სტაბილურობისათვის. ევროზონაში კრიზისამდე სამომხმარებლო ფასების ინდექსი საკმაოდ დაბალი და სტაბილური იყო , თუმცა მაინც მოხდა სისტემური რისკების აკუმულირება  ფინანსურ სექტორში, რაც გამოწვეული იყო საკრედიტო ბუმითა და ახალი ფინანსური ინსტრმენტების გამოყენებით.  ეკონომიკური აღმავლობის დროს ეს ფინანსური ინსტრუმენტები მართლაც დაბალი რისკით ხასიათდებოდნენ, თუმცა სისტემური რისკის მიმართ ძალიან მგრძნობიარენი აღმოჩნდნენ. ამ შემთხვევაში ფინანსური ბაზრის ამოცანაა რისკის შეფასება და რესურსების გადანაწილება, თუმცა რთულ ინსტრუმენტებთან მიმართებაში ფინანსურმა ბაზარმა ამ ფუნქციის შესრულება ვერ შეძლო.

ძირითადი ნაწილი 

მაკროპრუდენციული პოლიტიკის გამოყენების გამოცდილებასთან დაკავშირებით, ქვეყნები პირობითად შეიძლება დავყოთ 4 ჯგუფად[2] :

1.  ქვეყნები, რომლებიც აქტიურად იყენებენ მაკროპრუდენციულ პოლიტიკას და აქვთ შედარებით მეტი გამოცდილება ამ კუთხით.

2. ქვეყნები, რომლებიც მცირე დოზით იყენებენ აღნიშნულ პოლიტიკასა და მის ინსტრუმენტებს.

3. მორალური დარწმუნება (moral suasion)-ქვეყნები, რომლებიც ცდილობენ მორალურად და სიტყვიერად იმოქმედონ ეკონომიკის ცალკეულ სექტორზე, საოჯახო მეურნეობებისა და ფირმების გადაწყვეტილებებზე. თუმცა აღნიშნული პოლიტიკის ეფექტიანობისთის, საჭიროა, რომ ქვეყნის მთავრობა ავტორიტეტით და კარგი რეპუტაციით სარგებლობდეს.

4.   ქვეყნები, რომლებიც არ იყენებენ მაკროპრუდენციულ პოლიტიკას.

განვიხილოთ პირველიჯგუფის ქვეყნები: მაკედონია,ხორვატია, რუმინეთი, ქვეყნები, რომლებიც ალბათ ყველაზე უფრო აქტიურად იყენებენ აღნიშნულ პოლიტიკას კრიზისამდე პერიოდშიც. მაგალითად, მაკედონიამ გამოაქვეყნა რეგულაცია ფინანსურ კრიზისამდე, რომელიც ითვალისწინებდა ლიმიტებს შინამეურნეობების დაკრედიტებასა და სესხებზე უცხოურ ვალუტაში [Celeska,Gligorova, krstevska, 2011: 12-13]. მოხსენებაში აღნიშნული ავტორები შენიშნავენ, რომ შესაძლოა სწორედ ამ ღონისძიებებმა განაპირობა ის ფაქტი, რომ მაკედონიას ისეთი დიდი ზარალი არ განუცდია, როგორც ევროპის სხვა ქვეყნებს.

ხორვატიამ 2003[3]  წელს გამოაქვეყნა ახალი რეგულაცია, გამოიყენა მრავალგვარი ინსტრუმენტი, რათა აღეკვეთა კრედიტების მოცულობის გადაჭარბებული ზრდა და რეგულაციები, რომელიც მიმართული იყო სისტემური რისკების აკუმულირების წინააღმდეგ. საბოლოო ჯამში მაკროპრუდენციული და მონეტარული ინსტრუმენტების ერთროულად გამოყენებით შეძლო ფინანსური დისბალანსის წარმოქმნის აღკვეთა. რუმინეთი არის მაგალითი აქტიური მაკროპრუდენციული პოლიტიკის გამოყენებისა, რომელიც ფოკუსირებულია არა მარტო სტაბილური  ინფლაციური  გარემოს შენარჩუნებაზე, არამედ ფინანსური სტაბილურობის გაზრდაზე [Popa, 2011: 2-3]. ქვეყანამ კრიზისის პეიოდში გამოიყენა ახალი ჩარჩო-პირობები, პრუდენციული ზომები, სარეზერვო მოთხოვნის მკაცრი რეგულაციები როგორც ადგილობრივ, ისე უცხოურ ვალუტაში.

მეორე ჯგუფში შედიან ქვეყნები, რომლებიც მცირე დოზით იყენებენ მაკროპრუდენციული პოლიტიკის ინსტრუმენტებს.

თურქეთში შეინიშნებოდა საკრედიტო ციკლის ზომიერი ზრდა, იგი არ გასცემდა სესხებს შინამეურნეობებზე   უცხოურ ვალუტაში.  ალბათ სწორედ ამ მიზეზის გამო ქვეყნის მთავრობამ კრიზისამდე არ გამოიყენა მაკროპრუდენციული ინსტრუმენტები. ხოლო მას შემდეგ, რაც 2009[4] წელს კრედიტების მოცულობა საგრძნობლად გაიზარდა, ქვეყანამ დაიწყო აღნიშნული პოლიტიკის გამოყენება.

ესპანეთის ეკონომიკა ბოლო წლების მანძილზე საკმაოდ სტაბილურად ვითარდებოდა, ქვეყანამ  შეძლო Dotcom Crash[5] -იდან გამოსვლაც, თუმცა ფინანსური კრიზისის პერიოდში სიტუაცია რადიკალურად შეიცვალა. განსაკუთრებით მძიმე მდგომარეობა შეიქმნა უძრავი ქონებისა და სავალო ინსტრუმენტების ბაზარზე, რამაც ხელი შეუწყო სისტემური რისკების აკუმულირებას.  უმოქმედო სესხების წილმა მთლიან სესხებში 8[6] -ჯერ გადააჭარბა საშუალო მაჩვენებელს. ქვეყანამ დაიწყო რესტრუქტურიზაციის პროცესი, კერძოდ მრავალი მცირე  ინსტიტუტის გაუქმება უძრავი ქონების  ბაზარზე, რომლებიც ექსპანსიის პერიოდში შეიქმნა, ასევე ქვეყანამ განახორციელა ცვლილებები საგადასახადო სისტემაში, თუმცა აქტიური მაკროპრუდენციული პოლიტიკისათვის არ მიუმართავს საწყის ეტაპზე.

მესამე ჯგუფი: ქვეყნები, რომლებიც უფრო მეტად მიმართავენ მორალურ დარწმუნებასა და რჩევა-დარიგებას, ვიდრე აქტიური მაკროპრუდენციული პოლიტიკის გამოყენებას.

ესტონეთსა და პოლონეთში გამოიყენეს უფრო მორალური დარწმუნების მეთოდები, ვიდრე აქტიური ინტერვენციები  და მხოლოდ მცირე ზომით იქნა გამოყენებული ქმედებები საკრედიტო ბუმის წინააღმდეგ. ესტონეთში მთავრობამ შეამცირა საგადასახადო განაკვეთი ქონებაზე 2004[7]  წელს. ამ ქმედებამ გამოიწვია ინვესტორების სტიმულირება, რასაც შედეგად  მოჰყვა მაღალი რისკის მატარებელი საგირავნო აქტივების აკუმულირება ფინანსურ სექტორში. სიტუაციის დასარეგულირებლად, სახელმწიფო იძულებული გახდა გამოეყენებინა მაკროპრუდენციული პოლიტიკა, კერძოდ კაპიტალის კონტრციკლური  ბუფერი და სარეზერვო მოთხოვნები.

ქვეყნების მეოთხეჯგუფი-უნგრეთსა და ჩეხეთის რესპუბლიკას არ გამოუყენებია მაკროპრუდენციული პოლიტიკა ფინანსურ კრიზისამდე. კეროდ, უნგრეთში კრედიტების გაცემაზე არ იყო შეზღუდვა, რადგან ეს აქტივობა მიმართული იყო ევროკავშირის ქვეყნებთან კონვერგენციაზე, შემოსავლების ჭრილში. და მიუხედავად იმისა, რომ ამ ქმედებამ გამოიწვია კრედიტების  და საგირავნო სესხების მოცულობის სწრაფი ზრდა, ქვეყანა არ ცდილობდა დასახული პოლიტიკიდან გადახვევას  სოციალური მიზეზების გამო. კრიზისის შემდეგ ცხადი გახდა, რომ აუცილებელი იყო მკაცრი ზომების გატარება, 2010[8]  წლიდან ქვეყანამ დაიწყო საგირავნო აქტივების დენომინირების აკრძალვა უცხოურ ვალუტაში.

გონიერმა და წინდახედულმა მაკროეკონომიკურმა პოლიტიკამ და მოქნილმა სავალუტო რეჟიმმა ხელი შეუწო ჩეხეთის რესპუბლიკის ფინანსურ სისტემას თავი აერიდებინა არასტაბილურობისა და კრიზისის მძიმე  ,,ხაფანგში’’ მოხვედრისაგან. ფაქტი, რომელიც ჩეხეთის რესპუბლიკას ხდის განსაკუთრებულს, არის ის რომ ქვეყანა არ ახდენს სესხების გაცემას უცხოურ ვალუტაში. ასევე მას  აქვს გამართულად ფუნქიონირებად მაკროეკონომიკური პოლიტიკის  მენეჯმენტი, ინფლაციისა და საპროცენტო განაკვეთის დაბალი დონე, რამაც გარკვეულწილად ხელი შუწყო მის ფინანსურ სტაბილურობას. ასევე პოლიტიკის ეფექტიანობა იმითაცაა განპირობებული, რომ  1990-იანი წლების  შუახანებში ქვეყანაში გატარდა საბანკო რეფორმა, რომელიც ითვალისწინებდა ბევრი მცირე ზომის ბანკის დახურვას. აღსანიშნავია პრუდენციული პოლიტიკის განხორციელება, კერძოდ 2005[9]  წლიდან ჩეხეთის  ცენტრალურმა ბანკმა აიღო პასუხისმგებლობა  კომერციულ, საინვესტიციო და სადაზღვევო კომპანიებზე. აღნიშნულმა გარემოებებმა განაპირობა მისი ფინანსური სტაბილურობა კრიზისის პერიოდშიც კი.

უნდა აღინიშნოს, რომ ირლანდიის, ლიტვის, სლოვაკეთის და გერმანიის საზედამხედველო ორგანოები  მაკროპრუდენციული პოლიტიკის გაუმჯობესების მიზნით იძლევენ რეკომენდაციებს გირაოზე საპროცენტო განაკვეთის სენსიტიურობის ანალიზის ჩატარების შესახებ, რათა აღკვეთილ იქნას შემდგომი გართულებები ქონების ბაზარზე.

ევროზონის რეგიონში აქტიურად მიმდინარეობს მსჯელობა საშინაო და საგარეო გამოწვევებზე. ევროზონის ქვეყნების ფინანსური ინტეგრაციის მიუხედავად, ისინი  გარკვეულწილად მაინც სეგმენტირებულია. ზოგიერთი ქვეყანა მრავლად არის წარმოდგენილი უცხოურ ბაზრებზე შვილობილი კომპანიების, თუ სხვა ფინანსური ინსტიტუტების სახით, რომლებიც შესაბამისად ექვემდებარებიან მასპინძელი ქვეყნის რეგულაციებს. შესაბამისად, რთულდება პასუხისმგებლობის აღება ევროპის სამეთვალყურეო საბჭოების მიერ ასეთი ფილიალების ფინანსურ მდგრადობაზე, რადგან ფინანსური კავშირები საკმაოდ კომპლექსურ ხასიათს ატარებს.

- ევროპის ფინანსური სტაბილურობის უზრუნველმყოფელი ინსტიტუტები პასუხისმგებელინი არიან თავიანთ ტერიტორიაზე არსებული ფინანსური ინსტიტუტების და საბანკო სისტემის მდგრადობაზე, და არა უცხოეთში არსებული და დარეგისტრირებული კომპანიების სტაბილურობაზე, რომლებიც უცხოური კანონმდებლობით რეგულირდება.

- არ არის მჭიდრო კავშირი და მედიაცია ადგილობრივ და მასპინძელი ქვეყნების საზედამხედველო საბჭოებს შორის. აღნიშნული კავშირი გართულებულია იმის გამო, რომ ისინი იყენებენ სხვადასხვა რეგულაციებსა და მაკროპრუდენციული პოლიტიკის განსხვავებულ ინსტრუმენტებს.

-არ არსებობს მექანიზმი, რომელიც გადაანაწილებს რისკებსა და დანახარჯებს ევროზონის ქვეყნებსა და მათ შვილობილ კომპანიებს შორის, რომლებიც საზღვარგარეთ არიან განლაგებულნი.

სანამ ევროპა მსჯელობს რეგულაციებისა და კოოპერაციის, კოორდინაციის პრობლემაზე, იკვეთება სხვა პრობლემაც: უცხოური ფინანსური სისტემისა გავლენა ევროკავშირის ქვეყნებზე. 

დეცენტრალიზაცია-კრიზისამდე, ფინანსური სტაბილურობის ფუნქცია დეცენტრალიზებული იყო  ნაციონალურ დონეზე ცენტრალურ ბანკებს, საზედამხედველო საბჭოებს, ქონების მართვის და დეპოზიტების დამზღვევ კომპანიებს შორის (მიუხედავად ევროპის ფინანსური სისტემის ინტეგრაციისა).

სეგმენტაცია-კრიზისამდე ფინანსური სტაბილურობის ფუნქცია გადანაწილებული იყო ქვეყნებსა და სექტორებს შორის. მაგალითად, საბანკო საზედამხედველო საბჭოები და ფინანსური კონგლომერატები დამოუკიდებლად ახორციელებდნენ ფინანსურ პოლიტიკას.

ინფორმაციის და მონაცემების ნაკლებობა-არაერთხელ აღვნიშნეთ, რომ მაკროპრუდენციული ინსტრუმენტების გამოყენებას არც თუ დიდი ხნის ისტორია აქვს, ამასთან სიძნელეებს წარმოშობს ის ფაქტი, რომ სტატისტიკური მონაცემები ხშირ შემთხვევაში არ არის ხელმისაწვდომი და საჯარო ,ზოგი მონაცემი საერთოდ  დაკარგულია, რაც წარმოშობს პრობლემებს მონაცემების ხარისხის კუთხითაც. მონაცემების ხარისხი, სიზუსტე და მოცულობა კი გადამწყვეტ როლს თამაშობს სიტუაციის გაანალიზებაში, ამიტომაც ამგვარ ინფორმაციაზე პასუხისმგებლობა ეკისრებათ არა მარტო საზედამხედველო საბჭოებს, არამედ მკვლევარებსაც.

ინსტრუმენტების გამოყენება-არ არის მიღწეული კონსენსუსი იმის თაობაზე, თუ რომელი ინსტრუმენტები უნდა გამოიყენონ საზედამხედველო საბჭოებმა. სიტუაციის გასაანალიზებლად ვეყრდნობით Borio და Drehmann-ის კლასიფიკაციას , რომლებიც გამოყოფენ ინსტრუმენტთა 4 ჯგუფს[10]:

1. ფინანსური სტაბილურობის ინდიკატორები- აანალიზებენ წარსული გამოცდილებიდან გამომდინარე საბანკო სისტემის და მისი მდგომარეობის ევოლუციას დროში.

2. წინმსწრები, გამაფრთხილებელი ინდიკატორები- მიმართულია ფინანსური რისკებისა და არასტაბილურობის პროგნოზირებაზე და აღმოჩენაზე. ეს ინდიკატორები განსაზღვრავენ რისკის მინიმალურად დასაშვებ დონეს, მისი აკუმულირებას, სპეკულაციური ბუშტის გასკდომის  დროს და აგზავნის სიგნალს ეკნომიკაში, რაც იმის მანიშებელია, რომ მაკროპრუდენციული ინსტრუმენტების აქტიურად გამოყენება არის საჭირო.

3. Vector Autoregression Models(VAR)- იყენებს ეკონომეტრიკულ მოდელებს ეკონომიკური აქტივობის გასაანალიზებლად, ასევე ახდენს შემთხვევითი კავშირების იდენტიფიცირებას საბანკო და ეკონომიკურ აქტივობას შორის. ეკონომეტრიკული მოდელები ფართოდ გამოიყენება, რადგან გამოკვლევებიდან იკვეთება, რომ სცენარები, რომელიც აგებულია სხვადასხვა შოკების გათვალისწინებით, კარგად პროგნოზირებს  ეკონომიკაში სტაბილურობისა თუ არასტაბილურობის პერიოდებს.

4. მაკრო სტრესს მოდელები- ამოწმებს საბანკო სისტემის მდგრადობას მაკროეკონომიკური შოკების მიმართ და სხვადასხვა სიმულაციური მოდელების აგების საფუძველზე იძლევა რეკომენდაციების შემუშავების შესაძლებლობას.

დასკვნის სახით შეიძლება აღინიშნოს, რომ მიუხედავად ევროპული ქვეყნებში განხორციელებული წინგადადგმული ნაბიჯებისა, მაკროპრუდენციული და საბანკო-საფინანსო ზედამხედველობის მიმართულებით, რეგიონში მაინც იკვეთება ეფექტიანი მაკროპრუდენციული პოლიტიკის გამოყენების პრობლემები. ამის მიზეზი სეიზლება იყოს ისიც, რომ აღნიშნული პოლიტიკა ჯერ კიდევ ფორმირების სტადიაშია, მას არ გააჩნია მკაფიოდ განსაზღვრული ჩარჩო-პირობები და სრულყოფილი მექანიზმი, რადგანაც მის აქტიურ გამოყენებაზე მსჯელობა მხოლოდ გლობალური ფინანსური კრიზისის შემდგომ  დაიწყო. ევროზონის ქვეყნების ცენტრალური  ბანკები და საზედამხედველო ორგანოები მუდმივად ახორციელებენ ამ მიმართულებით გასატარებელ ღონისძიებებს და მიმართავენ სხვადასხვა ინსტრუმენტს, ასევე აქტიურად იყენებენ სტრეს-ტესტირებას, როგორც ცალკეული ქვეყნის ასევე მთლიანად ევროზონის ფინანსური სტაბილურობის შესაფასებლად, რისთვისაც აქტურად გამოიყენება ზემოაღნიშნული ინსტრუმენტები.

დასკვნა

2008 წლის გლობალურმა ფინანსურმა კრიზისმა კიდევ ერთხელ ცხადყო, რომ დღეისათვის არსებული მაკროეკონომიკური და პრუდენციული  ზედამხედველობის ტრადიციული მექანიზმები ვერ უზრუნველყოფენ ფინანსურ სტაბილურობას. დღის წესრიგში დადგა საფინანსო რეგულირებისა და საბანკო ზედამხედველობის რეფორმირების, გამკაცრების და მაკროპრუდენციული  ნორმების შემოღების აუცილებლობა. მიუხედავად იმისა, რომ ევროპაში მაკროპრუდენციული პოლიტიკის გამოყენების მიმართულებით საკმაოდ წინგადადგმული ნაბიჯები შეინიშნება, ამ რეგიონში მაინც იკვეთება რიგი პრობლემები, რომელთა გადაწყვეტაზე აქტიურად მუშაობენ საერთაშორისო ფინანსური ინსტიტუტები, კერძოდ: ევროპის ცენტრალური ბანკი (ECB), ბაზელის კომიტეტი (Basel committee) ,ევროპის სისტემური რისკების საბჭო (European Systemic Risk Board)) და ევროპის ფინანსური  სტაბილურობის საბჭო (European Financial Stability Board). უნდა აღინიშნოს, რომ მაკროპრუდენციული პოლიტიკის ეფექტიანი გამოყენების პრობლემას განაპირობებს ის გარემოებაც რომ მაკროპრუდენციული პოლიტიკა ჯერ კიდევ ფორმირების პროცესშია და საჭიროებს ჩარჩო-პირობების შემდგომ დახვეწასა და გაუმჯობესებას.

გამოყენებულილიტერატურა:

1. Basel Committee on Banking supervision, June 2016, Regulatory Consistency Assesmnet Program, pp 23
2. Borio, Drehman. Assessing the risk of banking crises – revisited”, 2012, BIS Quarterly Review, March, pp. 29-46
3. European Central Bank, 28 October 2015, Macroprudential Policy in Europe: ensuring financial stability, pp  3-5
4. Constancio Victor (Vice –President of ECB), 28 Oct, 2015 ,,Macroprudential Policy in Europe: ensuring financial stability in, euro area’’, pp 12-15
5. Gil  Indermit, Raiser Martin(worlds banks Chief economists), 2012,  ,,The Golden Growth’’, pp 153

---